زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

ابن‌فضّال ابومحمد حسن بن علی تیملی






ابومحمد (ابوعلی) حسن بن علی بن فضّال تیمی (تیملی)، معروف به ابن‌فضّال (م ۲۲۴ هـ)، از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) و بنابر عقیده برخی از اصحاب امام کاظم (علیه‌السّلام) و از محدثان موثق شیعه در قرن دوم و سوم هجری قمری بود.


۱ - معرفی اجمالی



ابومحمد (ابوعلی) حسن بن علی بن فضّال بن ربیعة کوفی تیمی (تیملی)، معروف به ابن‌فضّال، اهل کوفه و از موالی تیم الله بن ثعلبه و فردی عابد و زاهد بود که گویا مدتی در کوهستانی در اطراف بغداد به عبادت مشغول بوده و فضل بن شاذان در کودکی که به همراه پدرش برای تحصیل به بغداد رفته بود، در محله قطیعة الربیع او را دیده است.
در کوفه هم جایگاه نماز و عبادت او در مسجد جامع و در کنار ستون حضرت ابراهیم (ستون هفتم) بوده است و ابن‌فضال با ابومحمد حجّال و علی بن اسباط در این مسجد مجالس بحث و مناظره ترتیب می‌دادند. فضل بن شاذان که گزارشگر این اخبار است، بعدها در کوفه نزد ابن‌فضال کتاب ابن‌بکیر و احادیث و روایات دیگری را فراگرفته، آن‌گونه که ابن‌فضال شخصاً به حجره ابن‌شاذان رفته و او را تعلیم می‌داده است.
به گفته ابن‌شاذان، زمانی داماد طاهر بن حسین عازم حج بود و از حسن بن فضال خواست او را در این سفر همراهی کند، اما به رغم توصیه اطرافیان و پرهیز دادن از ردّ آن، ابن‌فضال درخواست این فرد حکومتی را نپذیرفت. ابن‌شاذان از واقعه پی برد که آمدن او به حجره‌اش از روی تواضع و فروتنی بوده است.
رجال‌شناسان شیعه همانند شیخ طوسی و علامه حلی وی را فردی موثق، فاضل و جلیل‌القدر دانسته‌اند.

۲ - صحابه امامان



ابن‌فضال را در شمار اصحاب خاص امام رضا (علیه‌السّلام) آورده‌اند. گفته شده که ابن‌فضال بر این باور بود که پس از امام صادق (علیه‌السّلام) فرزندش عبدالله افطح به امامت شیعه نایل شده است، اما سرانجام در روزهای پایانی عمر از عقیده‌اش بازگشت و امامت امام کاظم (علیه‌السّلام) را پذیرفت و گویا به همین جهت است که برخی وی را در شمار اصحاب امام کاظم (علیه‌السّلام) قرار داده‌اند.
[۹] قهپایی، عنایة‌الله، مجمع الرجال، ج۲، ص۱۳۱.


۳ - مشایخ و راویان



ابن‌فضال علاوه بر امام کاظم و امام رضا (علیهما‌السّلام) از کسانی همچون ابراهیم بن محمد اشعری، محمد بن عبدالله بن زراره و علی بن عقبه نیز استماع حدیث نموده و روایت نقل کرده است.
وی روایان و شاگردانی را نیز تربیت کرده که از آن میان می‌توان به افرادی نظیر فضل بن شاذان، محمد بن اسماعیل رازی و محمد بن عیسی اشاره کرد.
[۱۳] طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص۵۴۹.


۴ - تاریخ وفات



حسن بن فضال در نهایت در سال ۲۲۴ هـ از دنیا رفت.

۵ - آثار



حسن بن فضال آثار و تالیفات متعددی از خود بر جای گذاشت که از این قرارند:
الزیارات، البشارات، النوادر، الرّد علی الغالیه، الشواهد من کتاب الله، المتعه، الناسخ والمنسوخ، الملاحم، الصلاة، الرجال الزهد، التفسیر، الانبیاء، الابتداء و المبتداء، الطب، الدیات و نسخة الرضا (علیه‌السّلام).

۶ - مطالعه بیشتر



برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.

۷ - پانویس


 
۱. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۳۵.    
۲. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۳۷۱.    
۳. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۹۸.    
۴. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۱، ص۲۱۴.    
۵. ابن‌شهرآشوب، محمدعلی، معالم العلماء، ص۳۳.    
۶. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۲۱۵.    
۷. بروجردی، سیدعلی، طرائف المقال، ج۱، ص۲۹۵.    
۸. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۴۷.    
۹. قهپایی، عنایة‌الله، مجمع الرجال، ج۲، ص۱۳۱.
۱۰. عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۲۲۵.    
۱۱. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص۴۴۰.    
۱۲. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص۵۴۳.    
۱۳. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص۵۴۹.
۱۴. ابن‌داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۷۶.    
۱۵. استرابادی، محمد بن علی، منهج المقال، ج۲، ص۱۴۵.    
۱۶. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۳۶.    
۱۷. زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۲، ص۲۰۰.    
۱۸. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۷۴.    
۱۹. بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۲۶۷.    
۲۰. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۴۸.    
۲۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۸.    
۲۲. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۱۴۹.    
۲۳. برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، ص۵۴.    
۲۴. کاظمی، محمدامین، هدایة المحدثین، ص۱۹۰.    


۸ - منبع



پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۲۴۷، برگرفته از مقاله «ابومحمد (ابوعلی) حسن بن علی بن فضّال».






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.